De wereld versnelt, ons brein niet
In 2017 schreef ik een blog met de titel "Mismatch". Hierin beschreef ik hoe we als mens biologisch nog grotendeels afgestemd zijn op een wereld van duizenden jaren geleden, terwijl we nu leven in een technologische realiteit die steeds sneller, complexer en veeleisender wordt.
Acht jaar later voelt die mismatch nog intenser. AI, robotica en continue informatiestromen versnellen het leven tot voorbij het punt waarop ons brein het kan bijbenen. De mismatch tussen deze twee snelheden wordt steeds pregnanter. Kevin Kelly noemde dit al “de technologische versnelling die sneller gaat dan ons aanpassingsvermogen” (zie The Inevitable).
Wat betekent dat voor onze mentale ruimte, ons vermogen tot nadenken – en voor de manier waarop we onze steden en systemen inrichten?
Impulsen per minuut
Is het aantoonbaar dat we meer impulsen te verwerken krijgen dan vroeger? Ja. Volgens neurowetenschapper Daniel Levitin (zie The Organized Mind) verwerken we dagelijks zo’n vijf keer meer informatie dan in 1986. Van notificaties tot algoritmisch samengestelde informatiestromen ... we leven in een wereld die permanent aan staat, zonder pauze. Geen rust, geen seizoenen, geen duidelijke kaders en geen moment om echt stil te staan.
Overweldiging als nieuwe norm
Steeds meer mensen ervaren mentale overbelasting. Niet per se door trauma, maar door te veel van alles tegelijk: keuzes, updates, rollen, verwachtingen. Dit vertaalt zich in burn-out, angststoornissen, dissociatie ... of simpelweg in een terugtrekreflex: “ik kijk niet meer”, “ik lees niks meer”, “ik wil gewoon rust”. Niet uit desinteresse, maar uit mentale zelfbescherming.
Een andere belangrijke factor die bijdraagt aan mentale overbelasting is de constante digitale prikkel. Van notificaties op onze smartphones tot een onafgebroken stroom van informatie op sociale media, we worden continu aangespoord om te reageren, te scrollen en op de hoogte te blijven.
Ons brein is gebouwd voor traagheid, onze steden niet. Hoe ontwerpen we ruimte voor mentale rust?
Denken wordt weer een daad
Dit zorgt ervoor dat ons brein nooit echt rust krijgt en steeds in een staat van alertheid verkeert. Deze digitale druk maakt het moeilijk om in het moment te leven en heeft vaak een negatieve invloed op onze concentratie en ons welzijn.
Wat betekent dat voor het denken? Misschien dat denken zelf weer een actieve keuze wordt ... tegen de stroom in. Filosoof Byung-Chul Han noemt onze tijd een “vermoeide samenleving” waarin we niet meer lijden aan onderdrukking, maar aan prestatie en prikkeling. Denken vraagt dan om afscherming, filtering, traagheid. Eigenschappen die in de huidige systemen nauwelijks worden beloond.
De rol van de stad
Steden zijn bij uitstek plekken waar deze mismatch voelbaar is. Maar ze kunnen ook oefenplaatsen worden voor weerstand: plekken waar we ritme herontdekken, rust inbouwen, en ontwerp inzetten om niet méér, maar minder prikkels te bieden. Denk aan prikkelarme zones, seizoensgerichte verlichting, of ontwerpprincipes die contemplatie mogelijk maken in plaats van verstoren.
Het is te gemakkelijk om dit alleen achter de voordeuren te doen bij mensen thuis. Steden kunnen en - wat mij betreft - moeten op diverse plekken juist een voorbeeldfunctie vervullen door gemeenschappelijke ruimtes opnieuw te definiëren. Denk aan het creëren van buurttuinen, autovrije pleinen en multifunctionele ontmoetingsplaatsen die sociale cohesie bevorderen en stress verminderen. Zulke ruimtes moedigen niet alleen interactie en samenwerking aan, maar bieden ook een omgeving waarin natuur, rust en menselijkheid centraal staan, als tegenwicht voor de haast en drukte die vaak met stedelijk leven gepaard gaan.
Een uitnodiging tot traagheid
Deze blog is geen pleidooi tegen technologie. Wel tegen gedachteloos versnellen. Misschien moeten we technologie (in steden) niet inzetten om ons denken te versnellen, maar juist om ons de ruimte te geven om weer langzaam te kunnen denken, opdat we diepere inzichten en betere beslissingen kunnen nemen.
Zoals Bono van U2 in 1991 al zong: "You miss too much these days ... if you stop to think" ... De stad ook als mentale buffer en niet alleen als cognitieve stortplaats. Met plekken waar ideeën en gedachten vrij kunnen stromen, in plaats van te worden verdrongen door constante informatie-overload.
Stadsfilosofische vraag: Hoe ontwerpen we steden en systemen die het denken vertragen in plaats van versnellen?
Mentale rust in een drukke stad? Hoe traagheid ruimte kan scheppen in een wereld vol prikkels